تنگی مجرای ادرار در مردان؛ علل علائم و درمان

مجرای ادرار لوله‌ ای است که ادرار را از مثانه به بیرون بدن منتقل می‌ کند. تنگی مجرای ادرار به معنی کوچک شدن قطر بخشی از این مجرا به دلایل مختلف است. تنگی مجرای ادرار موجب بروز علائم مختلفی مانند تکرر ادرار، زور زدن برای خروج ادرار، کاهش جریان ادرار، عدم تخلیه کامل مثانه و حتی انسداد مجرای ادرار می‌شود. این مسئله موجب می شود مسیر جریان ادرار تنگ شود و جریان ادرار از مثانه محدود (باریک یا مسدود) گردد در نتیجه ادرار کردن را دشوار می کند، ممکن است باعث درد شود و می‌تواند باعث ایجاد مشکلات زیادی در دستگاه ادراری از جمله بروز التهاب، عفونت، سنگ کلیه و … شود. این عارضه بیشتر در مردان اتفاق می افتد و شدت علائم و درمان‌ ها به محل تنگی، قطر تنگی و طول تنگی بستگی دارد. همه درمان‌ها ، از دیلاتاسیون تا جراحی باز، تمرکز بر حذف بافت فیبروز در مسیر مجرا و عدم ایجاد دوباره فیبروز در مجرا دارند. در صورتی که شرایط بیمار مناسب درمان‌ های کم تهاجمی‌ تر نباشد یا به این درمان‌ ها پاسخ ندهد و تنگی دوباره عود کند، آخرین درمان با احتمال 95 درصد موفقیت، جراحی باز یورتروپلاستی است.

علل تنگی مجرای ادرار چیست؟

بافت اسکار و یا ضایعه‌ ای که باعث تنگی مجرا می‌شود، می‌تواند به علت‌های زیر به وجود بیاید:

• آسیب‌ دیدگی: وقتی فرد زمین می‌ خورد یا جسم سختی، مانند بدنه دوچرخه به ناحیه بین پاهایش برخورد می‌کند، آسیب‌ ایجاد شده می‌تواند به تنگی مجرای ادرار منجر شود.
• شکستگی لگن: آسیب‌ دیدگی یا شکستگی شدید لگن زمینه‌ ساز صدمه دیدن مجرای ادرار می‌شود. تحت فشار قرار گرفتن ، در رفتن یا اختلال در مجرای ادرار به دلیل آسیب‌ دیدگی لگن ، تنگی مجرا را به دنبال دارد.
• عفونت‌ ها: مانند عفونت ادراری و بیماری‌ های مقاربتی (STD) مانند: گونره‌آ، کلامیدیا و عفونت سوزناک
• سوندگذاری: استفاده بلندمدت یا مکرر از سوند داخل مجرا آسیب‌ دیدگی و تنگی مجرای ادرار را به دنبال دارد.
• مشکلات پروستات: غده پروستات مردان مجرای ادرار را در میان می‌گیرد؛ بنابراین بزرگ شدن پروستات یا سرطان پروستات باعث تحت فشار قرار گرفتن مجرا و تنگی آن می‌شود.
• تومور: تومورهای ایجاد شده در داخل مجرا یا نزدیکی آن باعث تنگی مجرا می‌شوند.

علائم تنگی مجرای ادرار در مردان و زنان

تنگی مجرای ادرار می تواند علائم متعددی را ایجاد کند که از خفیف تا شدید متغیر است. برخی از علائم تنگی مجرای ادرار عبارتند از:

• جریان ضعیف ادرار یا کاهش حجم ادرار
• اقدام ناگهانی و مکرر برای ادرار کردن
• احساس تخلیه ناقص مثانه بعد از ادرار
• شروع و توقف مکرر جریان ادرار
• درد یا سوزش در هنگام ادرار
• ناتوانی در کنترل ادرار (بی اختیاری)
• درد در ناحیه لگن یا پایین شکم
• ترشحات مجرای ادرار
• تورم آلت تناسلی و درد
• وجود خون در مایع منی
• وجود خون در ادرار
• تیره شدن ادرار
• ناتوانی در دفع ادرار

عوامل خطر تنگی مجرای ادرار

برخی از مردان در معرض خطر ابتلا به تنگی مجرای ادرار هستند، به ویژه آنهایی که این موارد را دارند:

• وجود یک یا چند بیماری مقاربتی
• اخیراً یک کاتتر (لوله کوچک و انعطاف پذیری که برای تخلیه ادرار از مثانه وارد بدن شده است) قرار داده شده است.
• اورتریت یا التهاب مجرای ادرار (تورم و تحریک در مجرای ادرار) احتمالاً به دلیل عفونت
• بزرگ شدن پروستات

آیا تنگی مجرای ادرار خطرناک است؟

در رابطه با عوارض تنگی مجرای ادرار باید گفت که در این شرایط، به فشار بیشتری از ناحیه ی عضله مثانه نیاز است تا ادرار را از محل تنگی دفع کند. ممکن است زمانی که به توالت می روید، تمام ادرار مثانه تخلیه نشود. مقداری از ادرار ممکن است در مثانه باقی بماند. این ادرار باقی مانده در مثانه به احتمال زیاد موجب عفونت می شود و شما را در معرض عفونت های مثانه، پروستات و کلیه قرار می دهد.
از دیگر خطرات تنگی مجرای ادرار باید به آبسه اشاره کرد. در بالای محل تنگی ممکن است آبسه تشکیل شود و موجب آسیب بیشتر به مجرای ادراری و بافت های پایین مثانه شود. همچنین سرطان مجرای ادرار یکی از عوارض بسیار نادر تنگی مجرای ادرار در طولانی مدت می باشد.

تنگی مجرای ادرار چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک معمولاً برای تشخیص تنگی مجرای ادرار، تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی می کند و معاینه فیزیکی انجام می دهد. همچنین ممکن است موارد زیر انجام شود:
آزمایش کشت ادرار: این مرحله در آزمایشگاه های پزشکی انجام می شود و با انجام آن مشخص می گردد که ابتلا به عفونت وجود دارد یا خیر.
بررسی جریان ادرار: در طی این مرحله، بیمار در یک توالت مخصوص ادرار خواهد کرد و سرعت جریان ادرار از مثانه به انتهای مجرای ادرار اندازه گیری می شود. اگر تنگی در مجرا وجود داشته باشد، سرعت جریان ادرار کمتر از حد نرمال خواهد بود.
عکس رنگی مجرا که خود دو نوع است: اورتروگرام رتروگراد (Retrograde urethrogram) و اورتروگرام انتگراد (Antegrade urethrogram):
در روش رتروگراد، پزشک لوله نازکی به نام کاتتر را از نوک آلت تناسلی بیمار وارد مجرای ادرار می کند و رنگ کنتراست (بی ضرر) را تزریق می کند. سپس از ناحیه تحتانی لگن و ناحیه تناسلی شما اسکن اشعه ایکس گرفته می شود. رنگ به پزشک کمک می کند تا هر فضای باریکی را در اسکن ببیند و تنگی مجرا را تشخیص دهد.
روش انتگراد مشابه روش رتروگراد است، با این تفاوت که رنگ در مثانه وارد می شود. عکسبرداری با اشعه ایکس هرگونه باریک شدن در قسمت های ابتدایی مجرای ادرار را نشان می دهد. این دو روش ممکن است با هم انجام شوند تا به پزشک شما کمک کنند که تصویر کاملی از مجرای ادرار داشته باشد.
اورتروسکوپی: در طول این روش ، پزشک یک لوله نازک که در انتهای آن یک دوربین نصب شده را وارد مجرای ادرار بیمار می کند. این روش به پزشک کمک می کند تا هر گونه تنگی در مجرای ادرار را ببینند.

عوارض عدم درمان تنگی مجرای ادراری

تنگی مجرای ادراری به عنوان مانعی در جلو عملکرد مثانه جهت تخلیه ادراری می باشد و لذا فشار آن به گردن مثانه افتاده و باعث می شود که :

• ادرار در داخل مثانه باقی بماند.
• باعث رسوب و سنگ مثانه شود.
• باعث عفونت های عود کننده و مقاوم به درمان شود.
• ادرار باقیمانده به کلیه ها پس زده و باعث نارسایی کلیه ها می شود.
• فرد دچار احتباس ادراری می شود.
• به علت فشار باعث ضخیم شدن عضلات مثانه و اختلال در پمپاژ مثانه می شود.

روشهای درمانی تنگی مجرای ادرار

روش درمان تنگی مجرای ادرار به شدت (مرحله تنگی مجرای ادرار) و علائم تنگی بستگی دارد. در ادامه با روش‌ های مختلفی آشنا می‌شوید که برای درمان تنگی مجرای ادرار به کار برده می‌شوند:

1- دیلاتاسیون (Dilation)

دیلاتاسیون درمان متداولی برای تنگی مجرای ادرار است. متخصص اورولوژی بخش تنگ‌ شده مجرا را در این عمل با وسیله‌ای به نام کاتتر یا سوند باز می‌کند. دیلاتاسیون به صورت پیشرونده انجام می‌شود و قطر مجموعه وسیله‌ای به نام دیلاتور که متخصص از آن برای عریض کردن مجرا استفاده می‌کند، به تدریج بیشتر می‌شود تا عرض مجرا به اندازه مناسب برسد. لازم به ذکر است که دیلاتاسیون برای تنگی‌های کوتاه‌ تر از یک سانتی‌ متر مناسب است. برای تنگی‌ های با طول بیشتر یا مواردی از تنگی‌ مجرا که پس از درمان عود می‌کنند، دیلاتاسیون معمولاً اثربخش نیست و مشکل را برای مدتی طولانی برطرف نمی‌کند. دیلاتاسیون با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. متخصص اورولوژی غالباً از وسایل فلزی یا پلاستیکی برای کشیدن و پهن کردن مجرا استفاده می‌کند. دیلاتاسیون مجرای ادرار معمولاً در مطب پزشک انجام می‌شود و بیماران همان روز به خانه برمی‌ گردند. سوند تا چند روز برای خارج کردن ادرار در بدن باقی می‌ ماند تا مجرای ادرار در این مدت فرصت التیام یافتن پیدا کند.

2- اورتروتومی یا جراحی بسته تنگی مجرای ادرار (Urethrotomy)

عمل جراحی اورتروتومی برای درمان تنگی مجرای ادرار انجام می‌ شود. جراح، برشی را در بخش تنگ مجرا ایجاد می‌ کند تا بتواند مجرا را باز و جریان ادرار را بهتر کند. چند نوع عمل اورتروتومی، مانند اورتروتومی با مشاهده مستقیم داخل مجرا (DVIU) و اورتروتومی داخلی اپتیکال (OIU) انجام می‌شود. متخصص لوله باریک و مجهز به دورربینی به نام سیستوسکوپ را در روش DVIU وارد مجرا می‌ کند تا تنگی مجرا را ببیند و سپس آن را با لیزر یا چاقویی کوچک می‌برد. روش OIU مشابه DVIU است، با این تفاوت که جراح از لیزر مخصوصی برای ایجاد برش استفاده می‌کند. سوند پس از عمل در مجرای ادرار گذاشته می‌شود تا ادرار را تخلیه کند و از تنگی مجدد مجرا جلوگیری کند. دوران نقاهت عمل اورتروتومی متغیر است و به گستردگی جراحی بستگی دارد. البته بیماران معمولاً ظرف چند روز تا چند هفته فعالیت‌ های معمول‌ شان را از سرمی‌ گیرند.

3- جراحی باز (یورتروپلاستی) urethroplasty

یورتروپلاستی یک درمان استاندارد قوی برای مواردی از تنگی مجرای ادرار است که با علائم شدید همراه‌اند. جراح برشی را در ناحیه تنگ‌ شده ایجاد می‌کند و سپس بخش تنگ‌ شده را از مجرا بیرون می‌کشد. جراح دو سر سالم باقی‌مانده مجرا را دوباره، معمولاً با استفاده از بخیه جراحی به هم متصل می‌ کند. یورتروپلاستی را می‌توان به روش باز یا تکنیک‌ های کم‌ تهاجمی مانند جراحی آندوسکوپی یا رباتیک انجام داد. جراح روش عمل را با توجه به محل و گستردگی تنگی مجرا و تجربه و تخصص خود انتخاب می‌ کند.

4- استنت گذاری یا کاتتر دائمی

متخصص، استنت را که یک لوله کوچک و توخالی است در درمان استنت‌ گذاری داخل مجرای ادرار قرار می‌دهد. استنت مجرا را باز نگه می‌دارد و در نتیجه ادرار بدون مشکل جریان پیدا می‌کند. استنت‌ گذاری را می‌ توان طی یک عمل کم‌ تهاجمی انجام داد. استنت‌ گذاری عموماً توسط متخصص اورولوژی، تحت بی‌ هوشی یا با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌ شود. استنت از مواد مختلفی مانند فلز، سیلیکون یا پلاستیک تهیه می‌شود. بعضی استنت‌ها روکش دارویی دارند تا دارو به کاهش التهاب کمک کند و از تنگ شدن مجدد مجرا جلوگیری کند. اگر تنگی مجرا شدید باشد و نخواهید عمل جراحی انجام دهید، ممکن است بخواهید از لوله‌ی مصنوعی دائمی (استنت) برای باز نگه داشتن مجرا و یا از کاتتر برای تخلیه‌ی مثانه استفاده کنید.

درمان خانگی تنگی مجرای ادرار

افرادی که در زمینه طب سنتی فعالیت دارند معتقدند که درمان خانگی می تواند تنگی مجرای ادرار را رفع کند؛ اما پزشکان معتقد هستند که در اکثر موارد تنها راه درمان جراحی است و حتی داروهای شیمیایی هم بی تأثیر است.

پیشگیری از تنگی مجرای ادراری

در صورتی که اقدامات زیر را انجام دهید می‌ توانید از این مشکل پیشگیری کنید:

• محافظت و پیشگیری از وارد شدن تروما و ضربه به لگن یا پیش‌آبراه
• استفاده از کوچک‌ترین سایز و کمترین زمان در صورت نیاز به تعبیه کاتتر
• پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ های مقاربتی و درمان به‌ موقع در صورت ابتلا